محرم ۱۴۰۴ هجری شمسی در شرایطی آغاز شد که جمهوری اسلامی ایران در هفته‌های پیش از آن، یکی از پیچیده‌ترین نبردهای ترکیبی منطقه‌ای را تجربه کرده بود. در چنین فضایی، شعار محوری امسال با عنوان «ایرانِ حسین علیه‌السلام تا ابد پیروز است» نه تنها به عنوان پیام تبلیغاتی، بلکه به‌مثابه یک موضع‌گیری فرهنگی و اجتماعی معنا یافت. این شعار بازتابی از مقاومت مردمی در میدان‌های نظامی، رسانه‌ای، و هویتی است که عاشورا را از مناسک به منظومه فرهنگی ملی ارتقا می‌دهد.

● عاشورا؛ روایت زنده‌ای از ایستادگی اجتماعی

واقعه عاشورا در تاریخ اسلام و ایران، همواره فراتر از یک رخداد مذهبی صرف بوده است. این واقعه با محوریت ایستادگی امام حسین علیه‌السلام در برابر حکومت اموی، به الگویی از کنش آگاهانه و اخلاقی تبدیل شده است که مفاهیم عدالت‌خواهی، آزادگی، کرامت انسانی و مسئولیت اجتماعی را بازنمایی می‌کند. عاشورا به‌عنوان یک روایت فرهنگی، در بزنگاه‌های تاریخی ملت ایران، الهام‌بخش حرکت‌های اجتماعی و سیاسی بوده و هست.

● محرم ۱۴۰۴؛ عاشورا در میدان روایت بحران‌ها

شعار «ایرانِ حسین تا ابد پیروز است» در محرم امسال، در پاسخ به جنگ ترکیبی اخیر میان ایران و رژیم صهیونیستی معنا یافت. در شب‌های حمله، بسیاری از خانواده‌ها با حضور در هیئت‌ها، خواندن زیارت عاشورا و فعالیت در فضای مجازی، نقش فعالی در جنگ روایت‌ها ایفا کردند. این ایستادگی، نه با سلاح بلکه با رسانه، ایمان و همدلی شکل گرفت. هیئت‌ها با تبدیل‌شدن به قرارگاه فرهنگی، از جمله اجرای پویش‌های «هر هیأت یک سنگر»، «هزار مشعل» و «نذر روایت مقاومت»، نشان دادند که محرم بستری برای مشارکت اجتماعی پس از بحران است.

● بازخوانی عاشورا در فضای فرهنگی معاصر

در هیئت‌های امسال، روایت عاشورا با شرایط روز ایران تلفیق شد. تعزیه‌های خیابانی، پادکست‌های مذهبی، نقالی‌های معاصر و گعده‌های معرفتی، همگی تلاش داشتند تا عاشورا را به زبان امروز بازنویسی کنند. مادران شهدا در هیئت‌ها حضور یافتند، جوانان به قهرمانان نوین قاسم‌وار تبدیل شدند و مفاهیمی چون «مرگ با عزت» و «ایستادگی در برابر تحریف» در ادبیات عزاداری برجسته شدند.

● عاشورا و بازسازی سرمایه اجتماعی

از منظر روان‌شناسی اجتماعی و جامعه‌شناسی فرهنگی، عاشورا نقش مهمی در بازسازی سرمایه اجتماعی ایفا کرده است. در شرایطی که جامعه ایران با اضطراب جمعی، بحران اعتماد و فشارهای اقتصادی روبروست، مناسک محرم فرصتی برای خلق همبستگی، همدلی و بازسازی روحیه عمومی فراهم کرده است. هیئت‌ها با ارائه خدماتی چون مشاوره، روایت‌گری، سواد رسانه‌ای و حمایت روانی، نقش تسهیل‌گر در بازسازی اجتماعی ایفا کردند.

● روایت وحدت فرهنگی در ایران موزاییکی
جامعه ایران متشکل از اقوام و مذاهب متنوعی است. عاشورا، با قدرت نمادین خود، بستری برای وحدت فرهنگی فراهم کرده است. از آذربایجان تا خوزستان، از سیستان تا کردستان، عاشورا عامل جمع‌آوری مردم زیر یک پرچم مشترک است؛ پرچمی که فارغ از زبان، رنگ و قومیت، معنای مشترک مقاومت، عزت و آزادگی را حمل می‌کند.

● نتیجه‌گیری؛ عاشورا به‌مثابه بیانیه فرهنگی مردم ایران

در نهایت، محرم ۱۴۰۴ با شعار «ایرانِ حسین علیه‌السلام تا ابد پیروز است»، به پویشی فرهنگی بدل شد که بازخوانی عاشورا را در دل شرایط اجتماعی ایران ممکن ساخت. این شعار، نه‌تنها در مراسم‌های عزاداری بلکه در فضای رسانه‌ای، دیوارنوشته‌ها، موکب‌ها، کپشن‌های فضای مجازی و گفتار روزمره مردم دیده شد. عاشورا، همچنان زنده است؛ در اشک و سوگ، در کنش و مقاومت، و در بازسازی امید ملی.