صنعت حمل‌و‌نقل هوایی به‌عنوان یکی از مولفه‌های کلیدی و پیشران در حوزه اقتصادی و اجتماعی، می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در پیشرفت و توسعه کشور ایفا کند. با وجود پتانسیل‌های بالای موجود، این صنعت با چالش‌های جدی روبرو است لذا در این نوشتار، وضعیت صنعت حمل‌ونقل هوایی ایران مورد بررسی قرار گرفته و با استفاده از داده‌های موجود، چالش‌ها و فرصت‌های این صنعت تحلیل می‌شود.

با توجه به چالش‌های مختلف از جمله تحریم‌های ظالمانه غرب و مشکلات مرتبط با اقتصاد و تامین مالی این صنعت و خاصه مشکلات مدیریتی چندلایه موجود، پیشنهادهایی برای بهبود شرایط و توسعه استراتژیک صنعت هوانوردی ارائه می‌شود.

نقش مهم صنعت حمل‌ونقل هوایی در تغییرات اجتماعی و فرهنگی

به اعتقاد کارشناسان و متخصصین در اهمیت نظام حمل‌ونقل کارآمد همین بس که آن را به نیروی محرکه یا موتور توسعه کشورها تعبیر می‌کنند و کارآمدی و توانمندی آن را زمینه‌ساز توسعه پایدار و عدالت محور می‌دانند. عملکرد و سودمندی صنعت حمل و نقل هوایی نسبت به سایر روش‌های حمل و نقل شاید فراتر از ارایه خدمات جابجایی و نقل و انتقال باشد، چرا که حمل‌ونقل هوایی با کاهش زمان وافزایش کیفیت سفر و ایجاد سرعت در دسترسی به امکانات در هر نقطه‌ایی از جهان زندگی اقتصادی، نگرش‌های اجتماعی و فرهنگی جوامع را متأثر کرده است.

بر اساس مطالعات و بررسی‌های صورت گرفته، اشتغال‌زایی در صنعت هوایی ۳/۱ برابر از سایر مشاغل مولدتر است و به‌ازای ۱۰۰ شغل در آن، تقاضا برای ۶۱۰ شغل در صنایع دیگر ایجاد می‌شود و این موضوع بسیار مهم و قابل توجه‌ای است که باید در بررسی آثار متعدد توسعه حمل‌ونقل هوایی بیش از پیش به آن پرداخته شود. صنعت هوایی و هوانوردی از جمله ابزارهایی است که دولت‌ها با توسعه آن می‌توانند در جهت رشد و شکوفایی اقتصادی خود از آن استفاده کنند.

استفاده از راهبردهای نوین در صنعت هوایی ضرورت دارد

درکشور ما نیز اگرچه، صنعت هوایی و هوانوردی نسبت به بسیاری از کشورهای منطقه از سابقه و عمر طولانی‌تری برخوردار است، اما به دلیل تحریم‌های ظالمانه کشورهای غربی درخصوص صنعت هوایی کشور این صنعت مهم با مشکلاتی مواجه شده که البته علت اصلی تمام مشکلات موجود نبوده و بی‌شک تحریم‌های ظالمانه اعمال شده تاثیرات مخرب بسیاری داشته داشته، اما به دلایل متعدد باید گفت در ادوار گذشته و هم اکنون از ظرفیت‌ها و فرصت‌های این صنعت ان‌چنان که شایسته است استفاده خلاقانه در افزایش درآمد سرانه و تولید ناخالص داخلی و در نهایت رشد اقتصادی پایدار کشور نشده است.

بنابراین با توجه به اهمیت روزافزون این صنعت برای اقتصاد کشور می‌توان با جرات گفت به دلیل ظرفیت‌های بسیار بالا و متنوع کشور در صورت اتخاذ راهبردهای هوشمند و نوین و همچنین استفاده از مدل‌های نوین مدیریتی می‌توان جهت برآورده‌سازی تقاضای داخلی،همچنین ورود به عرصه رقابت با رقبای خارجی، درآمدزایی حداکثری، افزایش بهره‌وری و ارتقای سطح کیفی و در نهایت توسعه صنعت حمل‌ونقل هوایی دسترسی پیدا کرد.

تحلیل حاضر بر اساس تجربیات میدانی و پژوهش‌های انجام شده و داده‌های در دسترس از منابع رسمی در صنعت حمل‌ونقل هوایی جمع آوری شده و متغیرهای مؤثر بر وضعیت صنعت هوایی دراین نوشتار شامل تعداد شرکت‌های هواپیمایی فعال، ناوگان زمین‌گیر، میزان رضایت و نارضایتی کارکنان و مسافران، مشکل نقدینگی شرکت‌های هواپیمایی و نرخ بهره‌وری شرکت‌های هواپیمایی است و همچنین، مدل رگرسیون چندگانه برای تحلیل داده‌ها به کار گرفته شده است.

در خصوص وضعیت کنونی صنعت هوانوردی کشور باید اذعان داشت: طبق آمار موجود در حال حاضر ۲۹ شرکت هواپیمایی دارای مجوز، وجود دارد که تنها ۱۵ شرکت در حال فعالیت هستند که نشان‌دهنده محدودیت در رقابت و تنوع خدمات است.

در خصوص ناوگان هوایی کشور می‌توان گفت: از مجموع ۳۰۵ فروند هواپیما موجود ،حدود ۶۰ درصد به دلایل مختلف زمین‌گیر هستند که این وضعیت به طور مستقیم بر کیفیت خدمات و رضایت مشتریان تأثیر‌گذار است.

مدیریت منابع انسانی عاملی مهم در صنعت حمل‌ونقل هوایی

مدیریت منابع انسانی، عامل مهم دیگری است که باید مورد توجه قرار گیرد. کاهش نیروی انسانی با کیفیت و عدم تناسب خدمات و حقوق دریافتی متخصصان تراز اول در تمامی حوزه‌ها از خلبانان، مهمانداران تا مهندسان و تکنسین‌های فنی و سایر بخش‌ها نیز موجب تصمیم به مهاجرت نخبگان این صنعت شده و یکی از چالش‌های اساسی محسوب می‌شود.

تورم نیروی انسانی بی‌کیفیت نیز یکی از مشکلات جدی شرکت‌های هواپیمایی دولتی و خصولتی محسوب می‌شود و همچنین نارضایتی کارکنان و تغییرات پی‌درپی، مدیریتی مخصوصا در بخش‌های تخصصی که تابعی از سلیقه مدیران ارشد ایرلاین‌های موجود است، سبب شده تا یکی از ستون‌های با اهمیت هوانوردی که سرمایه‌های انسانی نامیده می‌شود، متزلزل شود.

جدب ایرانیان نخبه و سرمایه‌های سرگردان راه‌حل توسعه صنعت هوایی

از دیگر چالش‌های با اهمیت صنعت هوانوردی کشور می توان به مشکلات اقتصادی و مالی اشاره کرد. مشکلات نقدینگی و تاثیر تحریم‌های ظالمانه علی‌الخصوص در بخش استفاده از منابع مالی بین‌المللی و خارجی (به‌عنوان روشی فراگیر در دنیا برای تامین مالی خرید هواپیما ) و عدم تخصص مدیران ارشد صنعت هوایی با شیوه‌های متنوع تامین مالی(استفاده از ظرفیت‌های بازار پولی و مالی) نیز صنعت هوانوردی کشور را با مشکلات متنوعی درگیر کرده و بر توسعه اقدامات اصلاحی تأثیر منفی گذاشته است.

در حالی که مشکلاتی مانند نارضایتی کارکنان و مسافران و همچنین مشکل نقدینگی می‌توانند به شدت وضعیت را تحت تأثیر منفی قرار دهند می‌توان از استراتژی جذب سرمایه‌های سرگردان و فرصت ارتباطات ایرانیان نخبه در سراسر جهان برای رشد صنعت بهره برد.

افزایش تعداد شرکت‌های هواپیمایی و بهبود نرخ بهره‌وری می‌تواند به بهبود وضعیت صنعت کمک کند. نظریه درهای باز صنعت هوایی و استقبال از ورود سرمایه‌گذاران بخش خصوصی خصوصا در شرایط تحریم‌های ظالمانه می‌تواند در جهت افزایش تعداد بازیگران این صنعت کمک شایانی داشته باشد.

دکتر علی‌اکبر رضایی / عضو هیات مدیره شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی و هیات علمی دانشگاه