در دنیای مدرن امروزی که گفتمان‌های سیاسی بر پایه زیاده خواهی و سلطه‌طلبی دولتمردانی که خود را مستحق جایزه نوبل می‌دانند. یا داعیه مهد دموکراسی را داشته و خود را منجی دنیا می‌دانند. تحلیل‌های فرهنگی به محاق می‌رود. لذا از این رو، با توجه به سخنرانی آقای دکتر پزشکیان رییس محترم جمهور در سازمان ملل که برخاسته از مبانی ارزشی و انقلابی با منطق و بدون ملاحظه کاری و با صلابت که موردی از ترس، وادادگی، تساهل و کم فروشی در آن وجود نداشت، ارایه کردند.

انصافا باز یادآوری و ارائه تصویری از یک ایرانی عزت‌مند و مسلمان، برای جهانیان بود. بدین جهت به نظرم رسید که تحلیلی فرهنگی از سخنررانی دکتر پزشکیان در سازمان ملل ارائه دهم — یعنی نه صرفا مطالعه محتوای دیپلماتیک یا سیاسی، بلکه تمرکز بر ابعاد فرهنگی، نمادشناختی، گفتمانی و پیامدهای فرهنگی آن.پیش از ورود به سخنرانی ایشان، لازم است تأکید شود که «تحلیل فرهنگی» به بررسی چگونگی تولید و بازتولید معناها، تصاویر، هویت‌ها و ارزش‌ها درون یک متن گفتمانی می‌پردازد. این تحلیل به شناسایی لایه‌های نمادین، کنش‌های روایت‌سازی، گفتمان هژمونیک در عرصه فرهنگ بین‌الملل کمک می‌کند.

در این رویکرد، سخنرانی‌های سیاسی را نه صرفاً ابزار استدلال یا تبلیغ، بلکه عرصه صراع فرهنگی برای شکل‌دهی به تصور درباره «دیگری»، «ما» و جایگاه ایران در نظم بین‌الملل می‌دانیم. سخنرانی دکتر پزشکیان در سازمان ملل — به مثابه یک رویداد فرهنگی — حامل پیام‌ها و نمادهایی هست که باید در سه سطح تحلیل شود:

فرهنگ بومی / ملی: بازتاب ارزش‌ها، رویکردهای تاریخی، مفروضات معرفتی ایران

فرهنگ بین‌المللی: کنش در صحنه جهانی، مخاطب بین‌الملل، سازگاری با گفتمان جهانی

گفتار متداخل: چگونگی مواجهه با گفتمان مخالفان، نقدها، انتخاب واژگان نمادین برای باز تولید هویتبا این چارچوب، به بررسی سخنرانی می‌پردازم.

عناصر فرهنگی ـ نمادین در سخنرانی

در سخنان پزشکیان، به‌چند عنصر کلیدی فرهنگی می‌توان اشاره کرد:

الف) ارجاع به آموزه‌های دینی و اخلاقی مشترک

وی سخنرانی را با ارجاع به اصول اخلاقی مشترک در ادیان ابراهیمی آغاز می‌کند؛ به یک قاعده اخلاقی عمومی («هر آنچه بر خود نمی‌پسندی، بر دیگران مپسند») و اشاره به پیامبران به‌عنوان نمایندگان عدالت و اخلاق. این ارجاع فرهنگی دو کار انجام می‌دهد:

تثبیت مشروعیت اخلاقی ایران: با قرار دادن مواضع ایران در چارچوب اخلاق جهانی و دینی، سخنان سیاسی به سطح اخلاقی ارتقا می‌یابد.

همسویی با مخاطب جهانی: انتخاب معانی مشترک ادیانی به مخاطب غیرایرانی اجازه می‌دهد با زبان ارزش‌های جهانی نیز ارتباط برقرار کند.این موضوع در گزارش روزنامه اطلاعات نیز دیده شده که متنی «موجز، متین، جامع و غرورآفرین» خوانده شده است، و یکی از نکات برجسته آن شروع با آموزه مشترک پیامبران است.

ب) زبان ادبی، استعاره‌ها و رسانه نمادین

سخنرانی پزشکیان از عناصر ادبی نیز بهره می‌برد:

اشعار، استعاره‌های اخلاقی، عبارات تأکیدی مانند «خیانتی بزرگ به دیپلماسی»، «نسل‌کشی»، «تجاوز به تمامیت ارضی». این شیوه زبانی چند نتیجه فرهنگی دارد:

بار احساسی پیام را تقویت می‌کند و از سطح عقلانی صرف بیرون می‌آورد. با تصویرسازی معنا دار مخاطب را از فاصله دور به صحنه خشونت و ظلم نزدیک می‌کند. تضاد نمادین بین «عدالت/بی‌عدالتی»، «صلح/جنگ»، «قربانی/متجاوز» را برجسته می‌کند.

ج) تولید «ما» متحد و تصویر «دیگری» منفی

در سطح هویت‌سازی، چند الگوی مهم قابل شناسایی است:

۱. ما به‌مثابه ملت مقاوم و عدالت‌طلب:

پزشکیان به مقاومت جمعی ایرانیان در مواجهه با تحریم‌ها، حملات، فشار خارجی اشاره می‌کند، ملت را یکپارچه و عزتمند ترسیم می‌کند.

۲. دولت به‌مثابه نماینده اخلاقی و مدافع آزادی‌ها:

دولت ایران در این روایت نه صرفاً بازیگر قدرت، بلکه نماد عدالت، صلح، و اخلاق در سطح بین‌الملل معرفی می‌شود.

۳. دیگری (آمریکا، اسرائیل، برخی دولت‌های غربی):

به‌صورت نمادهای «متجاوز»، «نقض‌کننده حقوق»، «دارای استاندارد دوگانه»، «ضددموکراتیک» تصویر می‌شوند. این دیگری‌سازی فرهنگی کمک می‌کند که تضادهای گفتمانی تشدید شود و موقعیت ایران به‌عنوان مدافع مظلومیت برجسته گردد. به گزارش مشرق، بازتاب سخنرانی در رسانه‌های عربی نشان می‌دهد که بخش‌های مرتبط با نقد آمریکا و اسرائیل برجسته شده‌اند.

د) کنش نمادین رسانه‌ای و نمایشی

نماهایی مانند نشان دادن تصاویر کودکان شهید، تأکید بر خسارات انسانی و زیرساختی، انتخاب لحظه‌ای که ایران گفته در مسیر مذاکرات بوده اما مورد حمله قرار گرفته، همگی از جنس نمایش نمادین‌اند. این کنش‌های نمادین اهمیت دارند چون سطح «حضور رسانه‌ای» سخنرانی را افزایش داده و پیام را از صرف متن به صحنه بصری نیز منتقل می‌کنند.

گفتمان، تعارض‌ها و موقعیت در نظم جهانی

در این بخش به رابطه گفتمان این سخنرانی با گفتمان بین‌المللی، تعارضات فرهنگی و استراتژی ایران در فرهنگ سیاسی جهانی می‌پردازم.

الف) گفتمان چندجانبه‌گرایی و نظم مبتنی بر حقوق

پزشکیان بارها بر «چندجانبه‌گرایی»، احترام به حقوق بین‌الملل، و مشروعیت نهادهای جهانی تأکید می‌کند و از بازگشت یک جانبه‌گرایی انتقاد می‌کند. این بخشی از تلاش اوست برای هم‌خوان کردن دیدگاه ایران با نگرش غالب در عرصه جهانی (یا دست‌کم شعار غالب) که بر همکاری بین‌المللی، قوانین بین‌المللی و سازوکارهای چندجانبه تأکید دارد.
ب) گفتمان تضاد با هژمونی غرب

در متن سخنرانی، ایران به‌عنوان مقابله‌کننده با هژمونی فرهنگی و سیاسی غرب (بویژه آمریکا و متحدانش) ظاهر می‌شود. ایران ادعا می‌کند که مورد تحریم و فشار است نه به دلیل نقض قوانین جهانی، بلکه به دلیل مخالفت با نظم جهانی مبتنی بر سلطه غرب. چنین گفتمانی محبوب در میان کشورهایی است که تجربه استعماری یا فشار غرب را دارند.

ج) گفتمان عدالت جهانی و «صلح مثبت»

در تحلیلی که تابناک عرضه کرده است، سخنرانی پزشکیان به سمت گفتمان عدالت جهانی و «صلح مثبت» گرایش دارد؛ یعنی نه تنها توقف خشونت (صلح منفی) بلکه زدودن ساختارهای نابرابر، فقر، تبعیض و نادیده‌گیری حقوق را هدف می‌گیرد. این انتخاب گفتمانی اهمیت دارد چون ایران می‌کوشد از موضعی اخلاق‌مدارانه به نقد نظم نا‌عادلانه جهانی بپردازد.

د) محدودیت‌ها و موانع گفتمانی

با وجود قوت‌های گفتمانی، سخنرانی با موانعی نیز روبه‌رو است:عدم اشاره صریح یا دقیق به برنامه هسته‌ای و موشکی ایران (که انتظاری از مخاطبان بین‌المللی بوده). و امکان این‌که مخاطبان بین‌المللی، با روایت ایران موافق نباشند یا آن را هم‌پوشانی با روایاتی از طرف‌های دیگر بدانند. همچنین وجود رسانه‌های پرقدرت که می‌توانند پیام ایران را به چالش کشیده و ترجمه این گفتمان به سیاست خارجی مؤثر را با فشارها و محدودیت ها دشوار کنند.

پیامدهای فرهنگی و تأثیرگذاریاز منظر فرهنگی و نمادین، سخنرانی پزشکیان می‌تواند چند تأثیر داشته باشد:

۱. تقویت قدرت نرم ایران

با ارائه تصویر اخلاقی و بصری از ظلم و مقاومت، ایران می‌تواند مخاطبان بین‌المللی را جذب کند یا در میان کشورهایی که خود تجربه فشار غرب را دارند هم‌نشینی کند.

۲. واکنش رسانه‌ای و بازتاب منطقه‌ایبازتاب در رسانه‌های عربی نشان دهنده تأثیرگذاری منطقه‌ای سخنرانی است؛ در کشورهای عربی بخش‌هایی از سخنان او مورد توجه قرار گرفته است. این بازتاب رسانه‌ای به معنای ورود گفتمان ایران در فضای منطقه‌ای است.

۳. ساخت روایت تاریخی و حافظه جمعی

این سخنرانی ممکن است به عنوان یک نقطه مرجع در حافظه سیاسی و نمادین ایران در مواجهه با تحولات منطقه‌ای تلقی شود؛ به ویژه وقتی که بعدها این گفته‌ها به عنوان سندی از موضع ایران در شرایط بحران تلقی شوند.

۴. چالش گفتمانی و بحث عمومی در ایران

در داخل ایران نیز این سخنرانی ممکن است زمینه گفت‌وگوی فرهنگی درباره سیاست خارجی، هویت ملی، نسبت دین و سیاست، و حتی انتقادهای داخلی نسبت به ابهام در برخی مواضع ایجاد کند.

۵. پتانسیل محدود شدن اثرگذاری به سطح نمادین

در نهایت، باید توجه داشت با این که سخنرانی‌های بین‌المللی غالباً تأثیرات عملی محدود دارند — ابتکار اجرایی لازم است — اما در عرصه فرهنگی، این قبیل سخنرانی‌ها می‌توانند جهت‌دهنده معناها، نشانه‌ها و هویت‌ها باشند.

جمع‌بندی

سخنرانی دکتر پزشکیان در سازمان ملل را می‌توان به مثابه یک «اثر فرهنگی» تحلیل کرد که در آن ایران تلاش می‌کند تصویر اخلاقی، مقاومتی و عدالت‌محور خود را به جهانیان نشان دهد. از طریق ارجاع به مشترکات دینی و اخلاقی، زبان ادبی و نمادین، ساخت هویت «ما» و تصویر «دیگری»، وی کوشیده تا گفتمان ایران را در عرصه بین‌المللی بازتولید کند.با این حال، موفقیت این گفتمان فرهنگی بستگی دارد به پذیرش آن توسط مخاطبان بین‌المللی، تطبیق آن با کنش سیاسی و دیپلماتیک، و مواجهه با نقدها و چالش‌های رسانه‌ای و عقلانی.